به گزارش روابط عمومی بیمارستان فارابی دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ مالش چشم‌ها، عادتی ناخودآگاه و رایج است که بسیاری از ما در طول روز، به ویژه هنگام خستگی، خارش یا احساس وجود جسم خارجی، آن را انجام می‌دهیم. در نگاه اول، این عمل ممکن است بی‌ضرر به نظر برسد و حتی آرامش‌بخش باشد، اما از دیدگاه چشم‌پزشکی، مالش مکرر و شدید چشم‌ها می‌تواند به مرور زمان آسیب‌های جدی و گاه جبران‌ناپذیری به سلامت بینایی وارد کند. در این مطلب به بیان برخی از این آسیب ها می پردازیم. ابتدا باید دید که چه عواملی باعث می شود تا افراد به مالش چشم خود تمایل داشته باشند. برخی از شایع ترین عامل به شرح زیر هستند:

• خارش چشم: این شایع‌ترین دلیل مالش چشم است، که اغلب ناشی از آلرژی (مانند گرده گیاهان، گرد و غبار، موی حیوانات) یا سایر تحریک‌کننده‌ها است.
• سوزش چشم: احساس سوزش می‌تواند ناشی از خشکی چشم، ورود مواد شیمیایی یا آلاینده‌ها به چشم باشد.
• خشکی چشم: وقتی چشم‌ها به اندازه کافی اشک تولید نمی‌کنند یا اشک‌ها کیفیت مناسبی ندارند، احساس خشکی و ناراحتی ایجاد می‌شود که فرد را به مالش چشم ترغیب می‌کند.
• احساس وجود جسم خارجی: اگر ذراتی مانند گرد و غبار، مژه یا شن وارد چشم شوند، فرد به طور غریزی برای خارج کردن آن‌ها چشم خود را می‌مالد.
• خستگی: هنگام خستگی، چشم‌ها ممکن است احساس سنگینی یا ناراحتی کنند که منجر به مالش آن‌ها می‌شود. به ویژه پس از کار طولانی مدت با لوازمی مانند رایانه و تلفن همراه.
• عادت: برای برخی افراد، مالش چشم می‌تواند به یک عادت تبدیل شود، حتی زمانی که هیچ علت زمینه‌ای برای ناراحتی وجود ندارد.

آسیب به قرنیه

از خراشیدگی تا قوز قرنیه قرنیه، لایه شفاف و گنبدی‌شکل جلوی چشم، نقش حیاتی در تمرکز نور و کیفیت بینایی ایفا می‌کند. مالش چشم می‌تواند به طرق مختلف به این ساختار ظریف آسیب برساند:

• خراشیدگی قرنیه (Corneal Abrasion): حتی با وجود پلک بسته، مالش شدید می‌تواند باعث ایجاد خراشیدگی‌های میکروسکوپی یا حتی بزرگ‌تر روی سطح قرنیه شود. این خراشیدگی‌ها می‌توانند بسیار دردناک باشند و راه را برای ورود میکروب‌ها و عفونت‌های جدی (مانند کراتیت) هموار کنند. اگر ذرات خارجی مانند گرد و غبار یا مژه‌ها زیر پلک باشند، مالش می‌تواند مانند یک سمباده عمل کرده و آسیب را تشدید کند.
• قوز قرنیه (Keratoconus): یکی از جدی‌ترین عوارض طولانی‌مدت مالش مکرر و شدید چشم، به ویژه در افراد مستعد ژنتیکی، تضعیف و نازک شدن تدریجی قرنیه است. این تضعیف منجر به برآمدگی قرنیه به شکل مخروط (قوز قرنیه) می‌شود که باعث تاری دید، دوبینی، و آستیگماتیسم نامنظم و پیشرونده می‌گردد. تحقیقات علمی به وضوح ارتباط بین مالش چشم و پیشرفت قوز قرنیه را نشان داده‌اند.

افزایش خطر عفونت‌های چشمی

دست‌های ما، حتی اگر به ظاهر تمیز باشند، می‌توانند حامل میلیون‌ها باکتری، ویروس و قارچ باشند. مالش چشم‌ها به راحتی این میکروارگانیسم‌ها را از دست به سطح چشم منتقل می‌کند. این انتقال می‌تواند منجر به عفونت‌های شایعی مانند ورم ملتحمه (Pink Eye) یا عفونت‌های جدی‌تر قرنیه شود که در صورت عدم درمان به موقع، می‌توانند بینایی را به خطر بیندازند.

تشدید علائم آلرژی و التهاب

در افرادی که از آلرژی‌های چشمی رنج می‌برند، مالش چشم‌ها نه تنها خارش را تسکین نمی‌دهد، بلکه آن را بدتر می‌کند. مالش باعث آزاد شدن بیشتر هیستامین و سایر واسطه‌های التهابی در چشم می‌شود که به نوبه خود، خارش، قرمزی و ورم را تشدید می‌کنند و یک چرخه معیوب ایجاد می‌کنند. در برخی موارد، مالش مزمن می‌تواند منجر به ورم ملتحمه پاپیلاری غول‌پیکر (Giant Papillary Conjunctivitis) شود که با برجستگی‌های بزرگ در زیر پلک مشخص می‌شود.

خونریزی زیر ملتحمه 

مالش شدید چشم می‌تواند باعث پاره شدن رگ‌های خونی ریز و شکننده زیر ملتحمه (لایه شفاف روی سفیدی چشم) شود. این اتفاق منجر به ایجاد یک لکه قرمز روشن بر روی سفیدی چشم می‌شود که اگرچه معمولاً بی‌خطر است و خود به خود جذب می‌شود، اما می‌تواند ظاهر نگران‌کننده‌ای داشته باشد.

تأثیر بر بیماری‌های چشمی زمینه‌ای

مالش چشم می‌تواند بر برخی بیماری‌های چشمی موجود تأثیر منفی بگذارد:

• گلوکوم (Glaucoma): در بیماران مبتلا به گلوکوم، مالش چشم می‌تواند به طور موقت باعث افزایش فشار داخل چشم شود. این افزایش فشار، حتی اگر کوتاه مدت باشد، می‌تواند به عصب بینایی آسیب‌پذیر فشار بیشتری وارد کرده و روند از دست دادن بینایی را تسریع کند.
• نزدیک‌بینی پیشرونده (Progressive Myopia): در برخی مطالعات، مالش چشم به عنوان یک عامل خطر احتمالی در پیشرفت نزدیک‌بینی، به ویژه در کودکان و نوجوانان، مطرح شده است.

چگونه عادت مالش چشم را ترک کنیم؟

بهترین راه برای ترک این عادت، شناسایی و درمان علت زمینه‌ای خارش یا ناراحتی چشم است.

• مشاوره با چشم‌پزشک: اگر چشمان شما به طور مداوم دچار خارش، سوزش یا خشکی هستند، به چشم‌پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند علت را تشخیص داده و درمان مناسب (مانند قطره‌های اشک مصنوعی، داروهای ضد آلرژی یا درمان خشکی چشم) را تجویز کند.
• بهداشت دست‌ها: دست‌های خود را همیشه تمیز نگه دارید تا از انتقال میکروب‌ها به چشم جلوگیری شود.
• استفاده از کمپرس سرد: در صورت خارش یا ورم، می‌توانید از کمپرس سرد روی پلک‌های بسته استفاده کنید.
• پرهیز از محرک‌ها: اگر به ذرات خاصی (مانند گرده گیاهان، گرد و غبار، موی حیوانات) حساسیت دارید، سعی کنید از تماس با آن‌ها خودداری کنید.
• آگاهی و جایگزینی عادت: نسبت به زمانی که چشمانتان را می‌مالید آگاه شوید و سعی کنید به جای آن، فعالیت دیگری انجام دهید

مالش چشم‌ها، عادتی به ظاهر بی‌ضرر، می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت بینایی شما داشته باشد. از خراشیدگی‌های سطحی قرنیه و افزایش خطر عفونت گرفته تا تشدید قوز قرنیه و آسیب به عصب بینایی در بیماران گلوکوم، همگی دلایلی هستند که باید این عادت را جدی بگیریم. با آگاهی از این مضرات و مشورت با چشم‌پزشک برای رفع علت اصلی ناراحتی چشم، می‌توانید گام مهمی در جهت حفظ بینایی و سلامت چشمان خود بردارید. بیمارستان فارابی همواره آماده ارائه مشاوره و خدمات فوق تخصصی به شماست. برای دریافت نوبت می توانید به نشانی nobat.tums.ac.ir مراجعه کنید.