به گزارش روابط عمومی بیمارستان فارابی دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ بسیاری از ما ممکن است تجربه دیدن ذرات و لکه های شناور در جلوی چشم خود را داشته باشیم. این ذرات ممکن است به شکل نقاطی شناور، خطوطی موج‌دار، یا حتی جرقه‌هایی از نور باشد. گاهی نیز به شکل حباب‌های شفاف یا ذرات ریز سفیدرنگ. این پدیده‌های بینایی ممکن است در نگاه اول عجیب و حتی نگران‌کننده به نظر برسند. اما آیا می‌دانید این ذرات شناور جلوی چشم شما از کجا می‌آید و چه زمانی باید آن‌ها را جدی گرفت؟ آیا همه این پدیده ها خطرناک هستند و سلامت بینایی ما را تهدید می کنند؟ در این مطلب تلاش می کنیم تا با افزایش آگاهی عمومی، به بررسی این پدیده‌های شایع بپردازیم و به سوالات متداول در این زمینه پاسخ دهیم تا شما بتوانید با آرامش خاطر بیشتری، سلامت بینایی خود را مدیریت کنید.

مگس‌پران در چشم (Floaters)

سایه‌هایی در مایع چشم تصور کنید داخل چشم شما پر از یک ماده شفاف و ژله‌ای به نام زجاجیه (Vitreous) است. این ماده به حفظ شکل کره چشم کمک می‌کند و مسیری شفاف برای عبور نور به شبکیه (پرده حساس به نور در پشت چشم) فراهم می‌آورد. با گذشت زمان و افزایش سن، این ژل زجاجیه دچار تغییراتی می‌شود؛ شروع به آبکی شدن و چروکیدن می‌کند. در این فرآیند، رشته‌های کلاژنی که در ابتدا به طور منظم در زجاجیه پخش شده بودند، به هم می‌چسبند و توده‌ها یا رشته‌های کوچکی را تشکیل می‌دهند.

مگس‌پران دقیقاً چیست؟

آنچه شما به عنوان مگس‌پران می‌بینید، در واقع سایه‌هایی هستند که این توده‌ها یا رشته‌های کوچک روی شبکیه شما می‌اندازند. به همین دلیل است که آن‌ها به صورت نقاط سیاه، خطوط تار عنکبوت، رشته‌ها، یا اشکال نامنظم دیگر در میدان دید شما حرکت می‌کنند. معمولاً وقتی به یک پس‌زمینه روشن مانند دیوار سفید یا آسمان آبی نگاه می‌کنید، بیشتر متوجه آن‌ها می‌شوید. این پدیده، به‌ویژه جداشدگی خلفی زجاجیه، یک تغییر طبیعی و بسیار شایع در چشم است که با افزایش سن رخ می‌دهد.

حباب‌ها و ذرات شناور سفید جلوی چشم

گاهی اوقات، افراد ممکن است حباب‌های شفاف یا ذرات ریز سفیدرنگ را نیز در میدان دید خود گزارش کنند. حباب‌ها می‌توانند ناشی از ورود حباب‌های هوا به داخل چشم پس از برخی جراحی‌ها (مانند ویترکتومی یا تزریقات داخل چشمی) باشند. ذرات شناور سفید نیز می‌توانند نشانه‌ای از سلول‌های التهابی (در مواردی مانند یووئیت یا التهاب داخل چشمی) یا سایر بقایای سلولی در زجاجیه باشند. در حالی که مگس‌پران‌های معمولی اغلب تیره‌رنگ هستند، هرگونه ذرات جدید، به‌ویژه اگر سفید، براق یا همراه با علائم دیگر باشند، نیاز به بررسی دقیق‌تر دارند. معمولا دیدن این ذرات بی رنگ یا سفید در جلوی چشم بی خطر هستند. مگر اینکه مدام تکرار شود و یا همراه با مشکلات دیگر مانند تاری دید باشد.

جرقه‌های نور در چشم (Flashes)

نورهای ناگهانی در چشم جرقه‌های نور، که به آن‌ها فوتوپسی (Photopsia) نیز می‌گویند، به معنای دیدن نورهایی است که منبع خارجی ندارند؛ یعنی شما نوری را می‌بینید در حالی که در واقعیت نوری وجود ندارد.

چرا جرقه‌های نور را می‌بینیم؟

این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که زجاجیه (همان مایع ژل مانند داخل چشم) شروع به کشیدن یا مالش روی شبکیه می‌کند. شبکیه لایه‌ای از سلول‌های عصبی حساس به نور است که نور را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل و به مغز می‌فرستد. وقتی زجاجیه روی شبکیه کشیده می‌شود، شبکیه این تحریک مکانیکی را به عنوان نور تفسیر می‌کند و شما جرقه‌هایی شبیه به فلاش دوربین، رعد و برق، یا خطوط زیگزاگی را تجربه می‌کنید. این جرقه‌ها ممکن است برای چند هفته یا چند ماه به صورت متناوب ظاهر شوند.

چه زمانی باید نگران بود؟

(علائم هشداردهنده) در حالی که مگس‌پران و جرقه‌های نور اغلب بخشی طبیعی از روند پیری چشم هستند و ممکن است بی‌خطر تلقی می‌شوند، اما در برخی موارد می‌توانند نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر و تهدیدکننده بینایی باشند. مهم‌ترین نکته‌ای که باید به خاطر بسپارید، تغییرات ناگهانی و شدید در این پدیده‌هاست. اگر هر یک از علائم زیر را دارید هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کنید.

• افزایش ناگهانی مگس‌پران: تعداد یا اندازه مگس‌پران‌ها (چه سیاه، چه شفاف یا سفید) به طور ناگهانی و قابل توجهی افزایش یابد.
• ظهور ناگهانی جرقه‌های نور جدید: شروع ناگهانی و جدید جرقه‌های نور، به‌ویژه اگر قبلاً آن‌ها را تجربه نکرده‌اید.
• دیدن پرده یا سایه تیره در میدان دید: احساس کنید یک پرده، سایه یا دیوار تیره در بخشی از میدان بینایی شما (چه از کنار و چه از مرکز) ظاهر شده و حرکت می‌کند.
• تاری دید ناگهانی یا پیشرونده: بینایی شما به طور ناگهانی تار شده یا به مرور زمان بدتر شود.
• دیدن حباب‌های جدید یا ذرات سفید به همراه علائم دیگر: به‌ ویژه اگر این پدیده‌ها با درد، قرمزی، حساسیت به نور یا کاهش دید همراه باشند.
• این علائم می‌توانند نشانه‌هایی از شرایط اورژانسی چشمی باشند که نیاز به تشخیص و درمان فوری دارند.

مشکلات جدی ولی پنهان

دیدن ذرات شناور جلوی چشم، مگس پران یا دیدن جرقه ها زمانی خطرناک می‌شوند که علائم هشداردهنده ای که در بالا گفته شد، ناشی از شرایط زیر باشند:

• پارگی شبکیه (Retinal Tear): در برخی موارد، کشش زجاجیه روی شبکیه می‌تواند آنقدر قوی باشد که باعث ایجاد پارگی یا سوراخ در شبکیه شود. این پارگی‌ها اگر درمان نشوند، می‌توانند منجر به جداشدگی شبکیه شوند.
• جداشدگی شبکیه (Retinal Detachment): این یک وضعیت اورژانسی چشم است که در آن لایه حساس شبکیه از بافت زیرین خود (که حاوی رگ‌های خونی تغذیه‌کننده است) جدا می‌شود. جداشدگی شبکیه معمولاً بدون درد است، اما می‌تواند منجر به از دست دادن دائمی بینایی شود اگر به سرعت درمان نگردد.
• خونریزی زجاجیه (Vitreous Hemorrhage): در اثر پارگی رگ‌های خونی شبکیه (که ممکن است ناشی از کشش زجاجیه، دیابت یا ضربه باشد)، خون وارد فضای زجاجیه می‌شود و به صورت مگس‌پران‌های سیاه و متراکم یا تاری دید ناگهانی ظاهر می‌گردد.
• التهاب داخل چشمی (Uveitis/Vitreitis): وجود ذرات سفید شناور می‌تواند نشانه‌ای از التهاب در داخل چشم باشد، که نیاز به تشخیص و درمان تخصصی دارد.

تشخیص و درمان

قدم اول برای حفظ بینایی در صورت مشاهده هرگونه مگس‌پران، جرقه نور، حباب یا ذرات سفید شناور، به‌ویژه اگر با علائم هشداردهنده همراه باشند، مراجعه فوری به چشم‌پزشک ضروری است. چشم‌پزشک با انجام یک معاینه جامع چشم، شامل گشاد کردن مردمک با ریختن قطره در چشم و بررسی دقیق شبکیه، می‌تواند علت این پدیده‌ها را تشخیص دهد.

• برای مگس‌پران‌های بی‌خطر: معمولاً نیازی به درمان خاصی نیست. آن‌ها به مرور زمان کمتر آزاردهنده می‌شوند یا به کناره‌های میدان دید حرکت می‌کنند.
• برای پارگی شبکیه: درمان فوری با لیزر می‌تواند از پیشرفت آن به جداشدگی شبکیه جلوگیری کند.
• برای جداشدگی شبکیه: درمان جراحی مانند ویترکتومی یا باکل اسکلرال ضروری است و باید در اسرع وقت انجام شود.
• برای خونریزی زجاجیه: مدیریت بر اساس علت خونریزی و شدت آن متفاوت است و ممکن است شامل مشاهده، لیزر یا جراحی ویترکتومی باشد.
• برای التهاب: درمان بر اساس علت التهاب مثلاً داروهای ضدالتهابی انجام می شود.

تمامی روش های درمانی که گفته شد با تشخیص و نظر چشم پزشک معالج شما انتخاب و اجرا خواهد شد. همچنین ممکن است چشم پزشک با توجه به شرایط بیمار، روش های درمانی دیگر را برای رفع مشکل پیشنهاد کند.

در پایان می توان این طور نتیجه گرفت که ظاهر شدن حباب‌ها و ذرات شناور در جلوی چشم پدیده‌هایی رایج هستند که ممکن است اغلب بی‌خطر باشند. اما هرگونه تغییر ناگهانی در آن‌ها، به‌ویژه همراه با علائمی مانند سایه یا پرده در دید و جرقه های نوری شدید باید جدی گرفته شود و نیازمند معاینه فوری توسط چشم‌پزشک است. هرگز فراموش نکنید که چشمان شما گنجینه ای گران‌بها هستند و تشخیص زودهنگام می‌تواند تفاوت بزرگی در حفظ بینایی شما ایجاد کند. به همین دلیل توصیه می کنیم که معاینه سالیانه چشم خود را جدی بگیرید.

برای دریافت نوبت درمانگاه‌های تخصصی و فوق تخصصی می‌توانید به نشانی nobat.tums.ac.ir مراجعه کنید.