به گزارش روابط عمومی بیمارستان فارابی دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ پیری جمعیت به افزایش نسبت افراد بالای ۶۰ سال در جوامع اشاره دارد. در حالی که این موضوع نشان‌دهنده پیشرفت‌های بزرگ در بهداشت و درمان است، اما بار سنگینی را بر دوش سیستم‌های سلامت می‌گذارد. افراد مسن به مراقبت‌های بهداشتی بیشتری نیاز دارند، به خصوص برای بیماری‌های مزمن و مرتبط با سن. با توجه به این که موضوع افزایش سن یا همان پیری جمعیت در سراسر دنیا و ایران به یک موضوع مهم تبدیل شده، در این مطلب سعی می کنیم به بررسی بیماری های چشمی وابسته به سن و راه های پیشگیری و یا درمان آن ها بپردازیم.

پیری جمعیت؛ چالش نوظهور برای سلامت چشم در ایران 

جهان در حال پیر شدن است و ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. طبق آمارهای رسمی، جمعیت سالمند ایران با سرعت بیشتری نسبت به قبل در حال افزایش است، پدیده‌ای که نیازمند برنامه‌ریزی‌های کلان در حوزه‌های مختلف به‌ویژه نظام سلامت است. این تغییرات جمعیتی، فشار فزاینده‌ای را بر منابع درمانی، زیرساخت‌های بهداشتی و نیروی متخصص وارد خواهد کرد. یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که تحت تأثیر مستقیم این روند قرار می‌گیرد، سلامت چشم است. دولت و نهادهای بهداشتی ایران تاکنون اقداماتی مانند اجرای طرح تحول سلامت و ارائه خدمات بهداشتی بیشتر در مناطق محروم را در دستور کار قرار داده‌اند، اما با توجه به افزایش بار بیماری‌های مزمن و به‌ویژه مشکلات بینایی مرتبط با سن، نیاز به برنامه‌های جامع‌تر و پیشگیرانه‌تر بیش از پیش احساس می‌شود.

بیماری‌های چشمی شایع در سالمندان

با افزایش سن، چشم‌ها نیز دچار تغییرات طبیعی می‌شوند، اما برخی از این تغییرات زمینه‌ساز بیماری‌هایی هستند که در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌توانند به نابینایی دائم منجر شوند.

• آب مروارید (Cataracts): این بیماری شایع‌ترین علت نابینایی قابل درمان در جهان است. عدسی چشم که به طور طبیعی شفاف است، با افزایش سن کدر می‌شود و باعث تاری دید، حساسیت به نور و دید در شب ضعیف می‌شود. علائم شامل تاری دید پیشرونده، رنگ‌پریدگی رنگ‌ها و نیاز مکرر به تغییر عینک است.
• دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD): این بیماری به ماکولا، بخش مرکزی شبکیه که مسئول دید دقیق و مرکزی است، آسیب می‌زند و انجام فعالیت‌هایی مانند خواندن و رانندگی را دشوار می‌کند. علائم اولیه شامل دید تار، خطوط موج‌دار در دید و لکه‌های تیره در مرکز میدان دید است.
• گلوکوم (Glaucoma): این بیماری اغلب به عنوان «دزد خاموش بینایی» شناخته می‌شود، زیرا در مراحل اولیه معمولاً هیچ علامت و دردی ندارد. گلوکوم به عصب بینایی آسیب می‌زند و به تدریج دید محیطی را از بین می‌برد.
• رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy): این بیماری در افراد مبتلا به دیابت رخ می‌دهد و به رگ‌های خونی کوچک شبکیه آسیب می‌رساند. با گذشت زمان، این عروق نشتی پیدا کرده و منجر به تورم شبکیه و در نهایت از دست دادن بینایی می‌شود.

درمان و پیشگیری از بیماری‌ها

 با اینکه افزایش سن یک عامل خطر اجتناب‌ناپذیر است، اما با اقدامات مناسب می‌توان از بسیاری از بیماری‌های چشمی پیشگیری کرد یا پیشرفت آن‌ها را به تعویق انداخت.

درمان:

• آب مروارید: درمان قطعی، جراحی است که در آن عدسی کدر شده با یک لنز مصنوعی شفاف جایگزین می‌شود.
• AMD: برای نوع مرطوب، تزریقات داخل چشمی (Anti-VEGF) برای کاهش رشد عروق خونی غیرطبیعی انجام می‌شود.
• گلوکوم: درمان‌های اولیه شامل قطره‌های چشمی برای کاهش فشار چشم است. در موارد پیشرفته‌تر، لیزر درمانی یا جراحی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

پیشگیری:

• معاینات منظم چشمی: آکادمی چشم‌پزشکی آمریکا (AAO) توصیه می‌کند افراد بالای ۶۵ سال هر یک یا دو سال یکبار معاینه شوند.
• مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای: کنترل دقیق دیابت و فشار خون بالا برای جلوگیری از آسیب به عروق خونی چشم حیاتی است.
• محافظت از چشم‌ها: استفاده از عینک آفتابی با محافظت کامل در برابر اشعه فرابنفش (UV) به کاهش خطر ابتلا به آب مروارید کمک می‌کند.

نقش سبک زندگی در جوانی برای حفظ بینایی در سالمندی

سبک زندگی در دوران جوانی تأثیر عمیقی بر سلامت چشم در آینده دارد. انتخاب‌های امروز می‌توانند از بروز بیماری‌های مرتبط با سن در دهه‌های آتی جلوگیری کنند.

• رژیم غذایی سالم: مصرف غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها (C, E) و مواد معدنی (روی) برای سلامت چشم ضروری است. سبزیجات برگ‌دار تیره (اسفناج و کلم پیچ) و ماهی‌های چرب (مانند ماهی سالمون) سرشار از مواد مغذی هستند که به حفظ سلامت شبکیه کمک می‌کنند.
• ترک سیگار: سیگار کشیدن به طور مستقیم خطر ابتلا به آب مروارید و AMD را افزایش می‌دهد. ترک این عادت یکی از بهترین تصمیمات برای حفظ سلامت چشم است.
• کنترل وزن: چاقی یک عامل خطر برای ابتلا به دیابت و فشار خون بالا است که هر دو می‌توانند به بینایی آسیب بزنند. حفظ وزن سالم از طریق ورزش و رژیم غذایی مناسب، به طور غیرمستقیم از سلامت چشم نیز محافظت می‌کند.
• استراحت چشم‌ها: در عصر دیجیتال، استراحت دادن به چشم‌ها بسیار مهم است. استفاده از قانون ۲۰-۲۰-۲۰ (هر ۲۰ دقیقه، به مدت ۲۰ ثانیه به یک جسم در فاصله ۲۰ فوتی (حدود ۶ متری) نگاه کنید) به کاهش خستگی دیجیتال چشم کمک می‌کند.

با آگاهی از این نکات و سرمایه‌گذاری در سلامت چشم در طول زندگی، می‌توان به افراد کمک کرد تا از نعمت بینایی برای سال‌های طولانی‌تری بهره‌مند شوند و از بار سنگین مالی و اجتماعی ناشی از نابینایی جلوگیری کرد. این اقدامات، در نهایت به سلامت و پایداری کل نظام سلامت در مواجهه با چالش پیری جمعیت کمک خواهد کرد. برای دریافت نوبت درمانگاه های تخصصی و فوق تخصصی می توانید به نشانی nobat.tums.ac.ir مراجعه کنید.