به گزارش روابط عمومی بیمارستان فارابی دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ آموزش در زمینه سبک زندگی سالم و سلامتی یکی از مهمترین رسالت های نظام های بهداشتی است. به ویژه سلامت بینایی آن هم در مواقع بروز حوادث اورزانسی برای چشم. بیمارستان فارابی، به‌عنوان قطب درمانی و مرجع اصلی اورژانس‌های چشم در کشور، تأکید می‌کند که در بسیاری از موارد آسیب جدی به بینایی، این ناآگاهی در لحظه حادثه است که منجر به صدمات جبران‌ناپذیر می‌شود. با یادگیری اصول کمک‌های اولیه می‌توانید خود و اطرافیانتان را از نابینایی نجات دهید.

بخش اول: آسیب‌های فوری؛ ثانیه‌ها را برای حفظ بینایی فدا نکنید

هرگاه با یکی از موارد زیر مواجه شدید، زمان را از دست ندهید و همزمان با انجام کمک‌های اولیه، خود را به اورژانس چشم برسانید.

سوختگی شیمیایی چشم (خطرناک‌ترین اورژانس)

سوختگی ناشی از مواد شوینده، سفیدکننده‌ها، لوله‌بازکن‌ها، یا اسیدها می‌تواند در عرض چند دقیقه بافت چشم را تخریب کند.

اقدام فوری: شستشو، شستشو، شستشو! سپس موارد زیر را اجرا کنید.

• بلافاصله چشم را به مدت حداقل ۱۵ تا ۳۰ دقیقه زیر شیر آب تمیز (با فشار کم و ولرم) یا دوش بگیرید.
• پلک‌ها را با انگشتان تا حد امکان باز نگه دارید تا آب به تمام سطح چشم و زیر پلک‌ها برسد.
• حتی اگر درد پس از شستشو کاهش یافت، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

آنچه هرگز نباید انجام دهید: مالیدن چشم یا استفاده از هر نوع قطره چشمی به جز آب.

ورود جسم خارجی و خراش قرنیه

ورود ذرات کوچک (گرد و غبار، شن) یا حتی برخورد ناگهانی یک شاخه درخت، می‌تواند باعث خراش سطحی قرنیه شود. اقدامات فوری ر این شرایط به شرح زیر است.

• چشم را مالش ندهید. مالیدن می‌تواند خراش را عمیق‌تر کند.
• پلک بزنید یا سعی کنید پلک بالایی را بر روی مژه پلک پایینی بکشید تا مژه‌ها جسم خارجی را پاک کنند.
• اگر جسم خارج نشد، چشم را با محلول سالین استریل یا آب تمیز شستشو دهید.
• اگر جسم خارجی قابل مشاهده است اما با شستشو خارج نشد، هرگز سعی نکنید آن را با انگشت یا ابزار نوک‌تیز (مثل موچین) خارج کنید.

نکته کلیدی: اگر احساس می‌کنید چیزی در چشمتان گیر کرده، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

بریدگی، پارگی، یا وجود شیء فرورفته

اگر شیئی (مانند تکه‌ای از شیشه، میخ، یا قلاب) به داخل چشم یا پلک فرو رفته است، وضعیت بسیار جدی است و باید اقدام فوری را به سرعت انجام داد.

• شیء را خارج نکنید. هرگز تلاش نکنید جسم فرورفته را بکشید یا فشار دهید.
• محافظت بدون فشار: یک محافظ سفت (مثل نیمه پایین یک لیوان کاغذی که روی چشم قرار گرفته و با نوار به استخوان‌های اطراف چسبانده شود) روی چشم قرار دهید تا از هرگونه فشار خارجی جلوگیری شود.
• ممنوعیت دارویی: از مصرف داروهایی مانند آسپیرین یا ایبوپروفن پرهیز کنید، زیرا خون را رقیق کرده و خطر خونریزی را افزایش می‌دهند.
• پوشاندن هر دو چشم: برای جلوگیری از حرکت غیرارادی چشم آسیب‌دیده، هر دو چشم را بپوشانید و فوراً به اورژانس مراجعه کنید.

ضربه شدید به چشم یا تروما

برخورد جسم کُند (توپ، مشت) می‌تواند باعث کبودی، خونریزی داخلی یا آسیب‌های پنهان شبکیه شود. به همین دلیل در این شرایط باید به سرعت اقدام کرد تا آسیب ها به بینایی کمتر شود.

• کمپرس سرد ملایم: یک کمپرس سرد (یخ پیچیده در پارچه تمیز) را به آرامی و بدون فشار روی چشم قرار دهید تا تورم و درد کاهش یابد.
• هرگز چشم را فشار ندهید فشار ندهید.
• هرگونه ضربه به چشم که منجر به درد، تاری دید، قرمزی یا خونریزی در سفیدی چشم می‌شود، نیاز به معاینه فوری توسط متخصص دارد، زیرا آسیب‌های جدی مانند پارگی شبکیه ممکن است پنهان باشند.

بخش دوم: پیشگیری؛ بهترین ابزار برای حفظ بینایی

بسیاری از اورژانس‌های چشمی در محیط کار یا خانه رخ می‌دهند. طبق آمار، استفاده از محافظ مناسب می‌تواند از ۹۰ درصد این آسیب‌ها جلوگیری کند.

• ایمنی در خانه: هنگام کار با ابزارهای برقی، نجاری، یا استفاده از مواد شیمیایی قوی (مانند لوله‌بازکن یا شوینده‌های اسیدی)، حتماً از عینک ایمنی استاندارد استفاده کنید.
• ایمنی در ورزش: در ورزش‌هایی مانند بسکتبال، بیسبال یا ورزش‌های راکتی، استفاده از محافظ‌های چشمی مخصوص (گارد) ضروری است.
• ایمنی در آشپزخانه: هنگام سرخ کردن مواد غذایی، حتماً از درپوش یا شیلد استفاده کنید تا از پاشیدن روغن داغ به چشم جلوگیری شود.

بیمارستان فارابی به عنوان مرکز تخصصی چشم‌پزشکی کشور، توصیه می‌کند که در مواجهه با هرگونه آسیب چشمی، از تشخیص و درمان خودسرانه پرهیز کرده و در صورت بروز اورژانس های چشمی، با رعایت اصول کمک‌های اولیه، بلافاصله به مراکز تخصصی مراجعه کنید.