انواع آسیب‌های چشمی ناشی از انفجار

آسیب های چشمی ناشی از انفجار و حوادث مشابه به دو دسته تقسیم می شوند:

آسیب‌های نفوذی (نافذ): این شایع‌ترین و خطرناک‌ترین نوع آسیب است که در اثر ورود اجسام خارجی مانند ترکش، خرده‌شیشه، سنگ‌ریزه به کره چشم اتفاق می‌افتد. این اجسام می‌توانند باعث پارگی قرنیه، صلبیه (سفیدی چشم)، عدسی، شبکیه و حتی از دست دادن کامل بینایی شوند. حتی یک انفجار کوچک نیز می‌تواند ترکش‌های ریزی ایجاد کند که به چشم نفوذ کنند.
آسیب‌های غیرنافذ (بلانت): این آسیب‌ها در اثر ضربه مستقیم یا موج انفجار بدون نفوذ جسم خارجی به چشم رخ می‌دهند. این نوع تروما می‌تواند باعث مشکلات زیر شود:

• خونریزی‌های داخلی چشم: جمع شدن خون در قسمت جلویی چشم.
• خونریزی زیر ملتحمه: خونریزی در سفیدی چشم که معمولاً بی‌خطر است و خودبه‌خود بهبود می‌یابد.
• کنده شدن شبکیه: جدا شدن شبکیه از پشت چشم که یک اورژانس پزشکی است و نیاز به درمان فوری دارد.
• آسیب به عدسی (آب مروارید ناشی از تروما): ضربه می‌تواند منجر به کدورت عدسی و کاهش بینایی شود.
• شکستگی‌های استخوانی اطراف چشم (اربیت): استخوان‌های اطراف چشم نیز می‌توانند در اثر ضربه شدید دچار شکستگی شوند.
• خراشیدگی یا پارگی پلک‌ها و مجاری اشکی: این آسیب‌ها می‌توانند عملکرد طبیعی چشم را مختل کنند. 
• سوختگی‌های شیمیایی: در صورت وجود مواد شیمیایی سمی در محل انفجار، ممکن است چشم‌ها دچار سوختگی شیمیایی شوند که بسیار خطرناک است.
• آسیب‌های ناشی از گرما و دود: حرارت شدید و دود غلیظ ناشی از انفجار نیز می‌تواند به چشم‌ها آسیب برساند.
• عوارض بلندمدت و جبران‌ناپذیر:آسیب‌های چشمی ناشی از انفجار، حتی پس از درمان اولیه، می‌توانند عوارض بلندمدت و گاه دائمی داشته باشند، از جمله  کم‌بینایی شدید یا نابینایی کامل

کمک‌های اولیه در حوادث تروما به چشم ناشی از انفجار

در مواجهه با فردی که دچار آسیب چشمی ناشی از انفجار شده است، سرعت و دقت در کمک‌های اولیه حیاتی است. هدف اصلی، جلوگیری از آسیب بیشتر و حفظ بینایی تا رسیدن کمک‌های تخصصی پزشکی است. مهمترین اقدامات شامل موارد زیر است:

• حفظ خونسردی و حفظ فاصله ایمنی: ابتدا مطمئن شوید که محل حادثه امن است و خطر انفجار یا آسیب بیشتر وجود ندارد.
• عدم دستکاری چشم: به هیچ عنوان چشم آسیب‌دیده را نمالید، فشار ندهید یا سعی نکنید جسم خارجی را خارج کنید. این کار می‌تواند آسیب را تشدید کند، به خصوص اگر کره چشم پاره شده باشد.
• پرهیز از شستشو: بر خلاف بسیاری از آسیب‌های چشمی، در مورد ترومای ناشی از انفجار (به‌ویژه اگر شک به پارگی چشم وجود دارد)، چشم را با آب یا هر مایع دیگری نشویید. این کار می‌تواند باعث خروج محتویات داخلی چشم شود. فقط در صورتی که فرد در معرض مواد شیمیایی قرار گرفته باشد، باید بلافاصله چشم را با آب تمیز و فراوان حداقل به مدت ۱۵-۲۰ دقیقه شستشو داد و بلافاصله به پزشک مراجعه کرد.
• محافظت از چشم: بهترین راه برای محافظت از چشم آسیب‌دیده، قرار دادن یک شیلد چشمی (محافظ پلاستیکی گنبدی شکل) روی چشم است. این شیلد بدون ایجاد فشار، از چشم محافظت می‌کند. اگر شیلد در دسترس نیست، می‌توانید یک لیوان یکبار مصرف (پلاستیکی یا کاغذی) را برش دهید تا به اندازه مناسب روی چشم قرار گیرد و آن را با چسب نواری محکم کنید. هدف این است که هیچ فشاری به کره چشم وارد نشود.
• پوشاندن هر دو چشم (در صورت امکان): برای جلوگیری از حرکات ناخواسته چشم آسیب‌دیده، بهتر است هر دو چشم را بپوشانید. بستن چشم سالم به کاهش حرکت چشم آسیب‌دیده کمک می‌کند (رفلکس بین دو چشم وجود دارد).
• عدم استفاده از پماد یا قطره: بدون دستور پزشک، از هیچ نوع پماد یا قطره چشمی استفاده نکنید.
• کنترل خونریزی (اطراف چشم): در صورت وجود خونریزی در اطراف چشم (نه خود چشم)، می‌توانید با یک پارچه تمیز یا گاز استریل به آرامی اطراف چشم را پاک کنید، اما به هیچ عنوان به خود چشم فشار وارد نکنید.
•  انتقال فوری به مرکز درمانی: در اسرع وقت و بدون تأخیر، مصدوم را به نزدیک‌ترین اورژانس یا مرکز چشم‌پزشکی تخصصی منتقل کنید. بهتر است بیمار را در وضعیت نیمه‌نشسته یا طاق‌باز قرار دهید.

آموزش و آگاهی‌بخشی به افراد در زمان بحران مانند جنگ و مواجهه با مصدومان ناشی از انفجار در پیشگیری از آسیب‌های چشمی بسیار مهم است.با رعایت این نکات کمک‌های اولیه، می‌توان تا حد زیادی از تشدید آسیب‌های چشمی جلوگیری کرد و شانس حفظ بینایی فرد مصدوم را افزایش داد. اما همواره به یاد داشته باشید که این اقدامات جایگزین مراقبت‌های پزشکی حرفه‌ای نیستند و مراجعه فوری به پزشک متخصص چشم ضروری است. فراموش نکنیم در زمان وقوع انفجار نباید در محل مورد نظر تجمع کرد. این کار علاوه بر خطرات احتمالی می تواند باعث ایجاد اختلال در کار امداد رسانی به مجروحان شود.