به گزارش روابط عمومی بیمارستان فارابی دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ مشاهده ترشحات یا "قی" در گوشه چشمان نوزاد، نگرانی شایعی برای بسیاری از والدین است. این پدیده، که می‌تواند از حالت طبیعی تا نشانه‌ای از یک مشکل نیازمند توجه پزشکی متغیر باشد، اغلب سوالات زیادی را در ذهن ایجاد می‌کند. به ویژه که نوزاد توانایی بیان مشکل خود را نیز نداشته و همین موضوع، درک صحیح علل و راه‌های مراقبت، سلامت بینایی نوزادان برای والدین را دو چندان می کند.

 

چرا چشم نوزادان ترشح دارد (قی می‌کند)؟

ترشحات چشمی در نوزادان، به ویژه در هفته‌ها و ماه‌های اول زندگی، پدیده‌ای نسبتاً شایع است. درک علت اصلی این ترشحات به والدین کمک می‌کند تا با آرامش بیشتری با این موضوع برخورد کنند و در صورت لزوم، به موقع به پزشک مراجعه نمایند. دو علت اصلی برای قی کردن چشم نوزادان وجود دارد که در ادامه به آن ها می پردازیم.

 

انسداد مجرای اشکی؛ شایع‌ترین دلیل

مجرای اشکی، لوله‌ای ظریف است که اشک را از گوشه داخلی چشم به بینی تخلیه می‌کند. در حدود ۲۰ درصد از نوزادان، این مجرا در هنگام تولد به طور کامل باز نشده یا توسط یک غشای نازک مسدود است. این انسداد باعث می‌شود اشک به جای تخلیه، در چشم جمع شده و منجر به آبریزش مداوم و تجمع ترشحات چسبنده یا زرد رنگ (قی) شود. علائم آن شامل:

• آبریزش مداوم چشم (حتی زمانی که نوزاد گریه نمی‌کند)
• ترشحات چسبنده یا مخاطی-چرکی (به ویژه صبح‌ها پس از بیدار شدن که پلک‌ها ممکن است به هم چسبیده باشند)
• ورم خفیف در گوشه داخلی چشم نزدیک بینی
• معمولاً چشم قرمز نیست، مگر اینکه عفونت ثانویه رخ دهد.

نکته مهم: در اکثر موارد این انسداد تا یک سالگی نوزاد به طور خودبه‌خود برطرف می‌شود. البته گاهی برای رفع بدون جراحی انسداد مجرای اشکی، نیاز به مشاوره ی چشم پزشک وجود دارد.

 

التهاب ملتحمه؛ عفونت یا تحریک

التهاب ملتحمه به معنای قرمزی و ورم غشای شفافی است که سطح داخلی پلک‌ها و سفیدی چشم را می‌پوشاند. این التهاب می‌تواند ناشی از:

• عفونت باکتریایی: می‌تواند از باکتری‌های موجود در کانال زایمان (افتالمیا نئوناتوروم) یا سایر باکتری‌ها منتقل شود.
• عفونت ویروسی: اغلب همراه با علائم سرماخوردگی (مانند آبریزش بینی و سرفه) دیده می‌شود.
• تحریک‌کننده‌ها: مانند دود، صابون، کلر آب استخر، ذرات گرد و غبار یا تماس چشم با دست‌های آلوده.

علائم این التهاب شامل موارد زیر است:

• عفونت باکتریایی: ترشحات غلیظ و فراوان زرد یا سبز رنگ، قرمزی قابل توجه سفیدی چشم، ورم پلک‌ها، و چسبندگی شدید پلک‌ها (به ویژه صبح‌ها). این نوع عفونت می‌تواند جدی باشد و نیاز به درمان فوری دارد.
• عفونت ویروسی: آبریزش زیاد و ترشحات آبکی، قرمزی خفیف تا متوسط چشم، و احساس خارش یا سوزش. معمولاً ترشحات چرکی نیستند.
• تحریک: قرمزی و آبریزش، بدون ترشحات چرکی زیاد

 

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟ (علائم هشداردهنده)

در حالی که بسیاری از موارد ترشحات چشمی نوزادان بی‌خطر هستند، برخی علائم نشان‌دهنده نیاز به مراجعه فوری به چشم‌پزشک یا متخصص اطفال هستند:

• ترشحات غلیظ و مداوم زرد یا سبز رنگ که حتی پس از تمیز کردن باز هم ظاهر می‌شوند.
• قرمزی قابل توجه و شدید سفیدی چشم (نه فقط کمی صورتی شدن).
• ورم شدید پلک‌ها یا پوست اطراف چشم.
• حساسیت شدید به نور (نوزاد چشم‌هایش را می‌بندد یا از نور فرار می‌کند).
• درد چشم (نوزاد با لمس چشم، گریه می‌کند یا بی‌قراری شدید دارد).
• عدم توانایی نوزاد در باز کردن چشم‌ها به دلیل چسبندگی شدید پلک‌ها.
• وجود برآمدگی قرمز و حساس در گوشه داخلی چشم (نشانه‌ای از عفونت کیسه اشکی - داکریوسیستیت).
• عدم بهبود ترشحات با مراقبت‌های خانگی پس از چند هفته.
• اگر نوزاد بیش از یک سال دارد و همچنان دچار انسداد مجرای اشکی است.

 

راهکارهای مراقبت در منزل و افزایش آگاهی والدین

برای مدیریت ترشحات چشمی نوزادان و پیشگیری از عوارض، والدین می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند:

بهداشت دست‌ها

• همیشه قبل از لمس چشم‌های نوزاد، دست‌های خود را به دقت با آب و صابون بشویید.

تمیز کردن ملایم چشم ها

• از یک پنبه استریل یا پارچه تمیز و نرم که با آب ولرم (جوشیده و خنک شده) مرطوب شده است، استفاده کنید.
• به آرامی ترشحات را از گوشه داخلی چشم (نزدیک بینی) به سمت گوشه بیرونی پاک کنید.
• برای هر بار پاک کردن، از قسمت تمیز جدیدی از پنبه یا پارچه استفاده کنید تا از پخش شدن احتمالی عفونت جلوگیری شود.
• این کار را چند بار در روز، به ویژه صبح‌ها پس از بیدار شدن، تکرار کنید.

ماساژ مجرای اشکی (در صورت انسداد)

• این روش می‌تواند به باز شدن غشای مسدود شده در انتهای مجرای اشکی کمک کند.
• با انگشت تمیز خود، فشار ملایمی را در گوشه داخلی چشم نوزاد (بین چشم و بینی) وارد کرده و به سمت پایین (به سمت بینی) ماساژ دهید.
• این ماساژ را ۵ تا ۱۰ بار در روز، هر بار به مدت چند ثانیه، تکرار کنید. چشم‌پزشک یا متخصص اطفال می‌تواند روش صحیح ماساژ را به شما آموزش دهد.

پرهیز از خوددرمانی

•  هرگز از قطره‌های چشمی یا پمادهای بدون نسخه یا تجویز پزشک برای نوزاد استفاده نکنید. این داروها می‌توانند مضر باشند یا علائم یک مشکل جدی‌تر را پنهان کنند.

محیط تمیز

• از قرار دادن نوزاد در معرض دود سیگار، گرد و غبار زیاد یا مواد شیمیایی تحریک‌کننده خودداری کنید.

 

درمان‌های پزشکی برای چشم نوزادان

در مواردی که ترشحات چشمی نوزاد با مراقبت‌های خانگی بهبود نمی‌یابد یا علائم عفونت وجود دارد، چشم‌پزشک ممکن است اقدامات زیر را توصیه کند:

• قطره‌های آنتی‌بیوتیک: در صورت تشخیص عفونت باکتریایی، قطره‌های آنتی‌بیوتیک چشمی تجویز می‌شود.
• پروبینگ مجرای اشکی (Lacrimal Duct Probing): اگر انسداد مجرای اشکی تا سن ۱۲ ماهگی یا بیشتر به طور خودبه‌خود برطرف نشود، چشم‌پزشک ممکن است یک پروب (میله‌ای بسیار نازک) را به آرامی وارد مجرای اشکی کند تا انسداد را باز کند. این روش معمولاً بسیار موفقیت‌آمیز است. در موارد نادرتر، ممکن است نیاز به روش‌های پیشرفته‌تر مانند بالون‌گذاری (balloon catheter dilation) یا جراحی باشد.

 

قی کردن چشم در نوزادان اغلب یک مشکل موقتی و قابل مدیریت است که در صورت آموزش صحیح به والدین، با مراقبت‌های ساده در منزل بهبود می‌یابد. با این حال، آگاهی از علائم هشداردهنده و مراجعه به موقع به چشم‌پزشک، کلید حفظ سلامت بینایی نوزاد دلبند شماست. هدف بیمارستان فارابی نیز اطلاع رسانی و آموزش از راه دور از طریق بارگذاری مطالب آموزشی در وبسایت این بیمارستان است. به همین دلیل از والدین و عموم مردم تقاضا داریم مطالب آموزشی مربوط به چشم پزشکی را از منابع معتبر مانند وزارت بهداشت و مراکز درمانی مرتبط با این حوزه دنبال کرده و از خوددرمانی یا استفاده از روش های تایید نشده خودداری کنند. 

برای دریافت نوبت درمانگاه های تخصصی و فوق تخصصی بیمارستان فارابی می توانید به نشانی nobat.tums.ac.ir مراجعه کنید.