به گزارش روابط عمومی بیمارستان فارابی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در دنیای امروز، فضای مجازی و رسانه‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری رفتارها، هیجان‌ها و حتی برداشت ما از خودمان دارند. در شرایط بحران (بحران‌های اجتماعی، جنگ یا فشارهای اقتصادی) این تأثیر دوچندان می‌شود و سلامت روان و جسم زنان، به‌عنوان ستون خانواده و جامعه، بیش از هر زمان دیگری در معرض تغییر قرار می‌گیرد. فاطمه پسندیده نیا، دکتری روانشناسی و کارشناس سلامت روان بیمارستان فارابی با توجه به هفته سلامت بانوان ایرانی (سبا) و اهمیت نقش بانوان در جامعه و خانواده در مطلب زیر به تاثیر شبکه های اجتماعی از جمله فرصت ها و تهدیدهای آن برای سلامت زنان می پردازد.

فضای مجازی و تصویرسازی غیرواقعی و تشدید نارضایتی از بدن 

رسانه‌ها می‌توانند منبعی از آگاهی، همدلی و حمایت روانی باشند. شبکه‌های اجتماعی فرصتی فراهم می‌کنند تا زنان بتوانند تجربه‌ها، احساسات و نیازهای خود را بیان کنند، همدلی دریافت کنند و از احساس تنهایی فاصله بگیرند. ارتباط مجازی اگر آگاهانه هدایت شود، می‌تواند بستر رشد، توانمندسازی و همبستگی زنان باشد. اما از سوی دیگر، همین فضا می‌تواند منبعی از اضطراب، مقایسه‌ی ناسالم و فرسودگی روانی شود. رواج تصاویر فیلترشده و زیبایی‌های غیرواقعی در شبکه‌های اجتماعی، معیارهایی غیرقابل‌دسترس از جذابیت ایجاد کرده است؛ معیارهایی که می‌توانند حس نارضایتی، شرم از بدن و وسواس نسبت به ظاهر را در زنان تقویت کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این فشارهای تصویری، زمینه‌ساز بروز یا تشدید اختلال بدریخت‌انگاری بدن Body dysmorphic هستند،وضعیتی که فرد درگیر نگرانی افراطی درباره‌ی نقصی خیالی یا جزئی در ظاهر خود می‌شود و دچار اضطراب و کاهش اعتمادبه‌نفس می‌گردد.

پیامدهای روانی کاربری مفرط فضای مجازی

فراتر از تصویرسازی و مقایسه، کاربری مفرط و نامنظم فضای مجازی می‌تواند پیامدهای روانی و رفتاری گسترده‌تری داشته باشد که در بحران‌ها تشدید می‌شوند.

اختلال خواب

استفاده‌ی طولانی‌مدت از دستگاه‌ها به‌ویژه پیش از خواب، نور آبی صفحه‌نمایش و هیجانات ناشی از محتوا باعث کاهش کیفیت و کمیت خواب می‌شود. بی‌خوابی مزمن یا خواب ناکافی، مقاومت روانی را کاهش داده و در مدیریت استرس و احوال روزمره تداخل ایجاد می‌کند.

اعتیاد به فضای مجازی (استفاده‌ی اجباری و کنترل‌ناپذیر)

رفتارهای جستجو و استفاده‌ی مکرر از شبکه‌ها، حتی در مواقعی که پیامدهای منفی دارد، می‌تواند به وابستگی تبدیل شود؛ وابستگی‌ای که زمان و توجه فرد را می‌بلعد و توانایی او را برای انجام وظایف روزمره و روابط اجتماعی تضعیف می‌کند.

افزایش اضطراب و افسردگی

مواجهه‌ی مداوم با محتوای منفی، اخبار آسیب‌زا، و مقایسه‌ی اجتماعی می‌تواند باعث بالا رفتن سطح اضطراب و خلق منفی شود. در مواردی، این فرایندها به افسردگی یا تشدید علائم افسردگی در افراد مستعد منجر می‌شود.

کاهش تمرکز و عملکرد شناختی

استفاده‌ی پراکنده و مکرر از رسانه‌ها، حواس‌پراکنی دیجیتال و چندوظیفه‌ای‌بودن مداوم، باعث کاهش زمان توجه متمرکز، افت حافظه کاری و ضعف در انجام وظایف پیچیده می‌گردد؛ مسئله‌ای که در محیط کار و مراقبت‌های پزشکی نیز پیامدهای مهمی دارد.

شکل‌گیری هویت کاذب

ساختن تصاویر ایده‌آل‌شده از خود در فضای مجازی (با فیلترها، ویرایش یا نمایش گزینشی) می‌تواند به تدریج باعث شود فرد هویتِ واقعی و هویتِ مجازی را از هم جدا ببیند. این جداسازی گاهی به سردرگمی هویتی، کاهش همسویی با ارزش‌های واقعی و اضطراب ناشی از ترس افشاء یا ناکافی‌بودن بینجامد. این رفتار به ویژه در نوجوانان و جوانان که در مرحله شکل گیری هویت شخصی هستند، شایع تر است.

تأثیر بر روابط زناشویی

استفاده‌ی بیش از حد از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند کیفیت روابط زوجین را تحت تأثیر قرار دهد. کاهش تعامل چهره‌به‌چهره، مقایسه‌ی همسر با تصاویر غیرواقعی و تمرکز بر «تأیید مجازی» به جای توجه به رابطه واقعی، موجب کاهش صمیمیت، افزایش سوءتفاهم و تضادهای زناشویی و کاهش رضایت از زندگی مشترک می‌شود. در بحران‌ها، این فشارها می‌توانند به‌سرعت تشدید شوند و تعادل روانی و عاطفی زوجین را به خطر بیندازند.

راهکارهای مقابله با پیامدهای منفی فضای مجازی برای بانوان

مدیریت حضور در فضای مجازی

• زمان مشخصی برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی تعیین کنید و پیش از خواب از گوشی فاصله بگیرید.
• به جای دنبال کردن تصاویر و محتواهای غیرواقعی، صفحات حمایتی و آموزشی را انتخاب کنید.

توجه به سلامت روان و خواب

• هر روز زمانی برای استراحت ذهن و تمرین‌های آرام‌سازی (مثل مدیتیشن کوتاه) به خود اختصاص دهید.
• در صورت اضطراب، افسردگی یا نارضایتی از ظاهر خود، با مشاور یا روان‌شناس تماس بگیرید.

پذیرش و تقویت هویت واقعی

• خودتان را همان‌گونه که هستید بپذیرید و از مقایسه با تصاویر فیلترشده پرهیز کنید.
• بدانید ارزش شما به تأیید دیگران وابسته نیست؛ توانمندی‌ها، مهارت‌ها و صفات شخصی‌تان واقعی‌ترین معیارهای ارزش شما هستند.

حفظ کیفیت روابط زناشویی و خانوادگی

• تعامل و گفتگوهای چهره‌به‌چهره با همسر و اعضای خانواده را تقویت کنید.
• در هنگام حضور با خانواده و همسر، استفاده از شبکه‌های اجتماعی را محدود کنید تا صمیمیت و ارتباط واقعی حفظ شود.
• از مقایسه زندگی واقعی خود و روابط زناشویی با زندگی و روابط نمایشی دیگران در فضای مجازی خودداری کنید . مقایسه مداوم با استاندارد های غیر واقعی و تصاویر ایده آل ، موجب ایجاد حس ناکافی‌بودن، کاهش رضایت زناشویی و افزایش اضطراب رابطه‌ای می‌شود و می‌تواند صمیمیت و کیفیت تعامل زوجین را مختل کند

تمرکز و حواس‌آگاهی

• تمرین‌های روزانه کوتاه برای افزایش تمرکز و حضور ذهن انجام دهید تا حواس‌پرتی دیجیتال کاهش یابد.
• در مواجهه با محتوای منفی، مکث کنید و به جای واکنش سریع، آگاهانه تصمیم بگیرید.

انتخاب محتوای مثبت و واقعی

• صفحات و گروه‌هایی را دنبال کنید که به آموزش، حمایت، پذیرش بدن و تقویت توانمندی زنان می‌پردازند.
• از شبکه‌ها برای یادگیری مهارت‌ها و افزایش آگاهی شخصی بهره ببرید، نه برای مقایسه و تأیید گرفتن.