بهداشت دست مهمترین عامل جهت کاهش انتقال عوامل عفونت زا در مراکز درمانی  بشمار می رود.

اصطلاح "بهداشت دست" شامل شستشوی دست با آب و صابون ساده یا ضدمیکروبی و یا استفاده از محلول های ضدعفونی با پایه الکلی میشود.  اگر دستها دارای آلودگی قابل رویت باشند و یا در شرایطی که محلول های ضدعفونی با پایه الکلی ناکافی هستند، مانند زمانی که از  بیماران مبتلا به عفونت کلستریدیوم دفیسیل مراقبت میشود، قطعا باید با آب و صابون شستشو داده شوند.

 

بسته به نوع مراقبت یا پروسیجری که باید انجام شود، بایستی لباس کارکنان  شاغل درواحد های درمانی بیمارستان طوری باشد که بتوان دست ها را از آرنج به طرف پائین بطور کافی و کامل شستشو داد.

 

شستشو و ضدعفونی دستها در موقعیت های زیر برای کلیه کارکنان الزامیست و بایستی فورا دستهای خود را بشویند و ضدعفونی کنند:

- هنگام شروع و هنگام پایان کار

- قبل و بعد از استفاده از سرویس بهداشتی، سیگار کشیدن و غذا خوردن

- درصورتیکه پوست دست بطور قابل رویت توسط ترشحات بدن آلوده شده باشد.

- قبل و بعد از انجام پروسیجرهای مراقبت از بیمار

- پس از فین کردن بینی، عطسه یا سرفه کردن در داخل دستها

- پس از تماس با پوست آسیب دیده یا زخم یا  وضعیت غیرعادی پوستی (راش یا کهیر)

- قبل از پوشیدن و بعد از درآوردن دستکش ها

- قبل و بعد از پوشیدن و در آوردن  محافظ صورت و  عینک محافظ

- پس از درآوردن گان یا آپرون

- مابین پروسیجرهای مختلف انجام گرفته برروی یک بیمار

- قبل و بعد از تماس مستقیم با بیمار )بجز در موارد اضطراری و اورژانس که مداوای فوری بیمار را الزامی میکند و تسهیلات شستشوی دست به آسانی و فوریت در دسترس نمیباشد.(

- بعد از دست زدن به اشیای بیجانی که احتمال دارد آلوده شده باشند )مانند کیبورد کامپیوتر، پرونده بیمار، تلفن، میله های تختخواب، وسایل جمع آوری ادرار، لگن کنار تختخواب(

- قبل از تهیه غذای نوزاد یا کودک، قبل از آماده کردن غذای بیمار ویا دست زدن به سینی غذای بیمار و غذادادن به بیمار

- در مورد مدت زمان شستشو و ضدعفونی دستها و نوع ماده مورد استفاده برای شستشوو ضدعفونی مطابق جدول زیر اقدام شود:

 

 

نوع شستشو	مدت زمان لازم	نوع ماده تمیز کننده
روتین	10-15 ثانیه	آب و صابون ساده
روتین	10-15 ثانیه	فوم یا ژل یا محلول ضد عفونی با پایه الکلی
انجام پروسیجر آسپتیک غیر جراحی	30-60 ثانیه	آب و صابون مایع ضد میکروبی
انجام پروسیجر آسپتیک غیر جراحی	30-60 ثانیه	محلول ضدعفونی کننده با پایه الکلی دارای ماده باقیمانده یا طولانی اثر
انجام پروسیجر جراحی	3-5 دقیقه	محلول ضدعفونی کننده با پایه الکلی دارای ماده باقیمانده یا طولانی اثر
انجام پروسیجر جراحی	5-10 دقیقه	بتادین اسکراب 5/7 درصد

 

بر اساس راهنمای کشوری مراقبت از عفونت بیمارستانی و دستورالعمل بهداشت دست ارسالی از سوی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی امکانات مورد نیاز برای شستشو یا ضدعفونی دستها بایستی در نزدیکترین مکان به محیط مراقبتی بیماران تعبیه گردد .این امکانات شامل:

- سینک روشویی، ظرف نگهداری مایع صابون، دیسپنسر محلول ضدعفونی دست با پایه الکلی، محلول ضدعفونی دست با پایه الکلی، دستمال کاغذی یکبار مصرف، پوستر نحوه شستشو و ضدعفونی دستها.

- در اتاق های عمل جراحی علاوه بر امکانات فوق الذکر به منظور انجام اسکراب

 

- سینک های اسکراب استیل با شرایط ذکر شده در دستورالعمل های ارسالی از معاونت درمان

- ظرف نگهداری مایع صابون

- ظروف نگهداری بتادین اسکراب

- دیسپنسر محلول ضدعفونی دست با پایه الکلی

- محلول ضدعفونی دست با پایه الکلی

- دستمال کاغذی یکبار مصرف

- ظروف نگهداری برس اسفنجی و ناخن تمیز کن یکبار مصرف

- پوستر نحوه اسکراب دستها بروش جراحی

- سرویس های بهداشتی بیماران و کارکنان

- تمامی اتاق های بیماران بستری

- اتاق تریتمنت

- کنار هر دستگاه اسلیت

- ورودی بخشها و اتاق عمل

- اتاق های مخصوص معاینه بیماران و پانسمان و تریتمنت

- ورودی اتاق بیماران

- رختکتن اتاق های عمل 

 

- پوست سالم و فاقد  بریدگی، خراش، زخم یا حساسیت یک مانع طبیعی برای  عفونت بشمار می رود. تمامی کارکنان بیمارستان و بخصوص واحدهای درمانی و پاراکلینیک بیمارستان بایستی روزانه قبل از شروع بکار وضعیت پوست خود را با بررسی کنند و درصورتوجود  بریدگی، خراش یا زخم قبل از شروع شیفت کاری دستهای خود را با محلول ضدعفونی مالش دهند و محل بریدگی یا خراش یا زخم

- دست خود را با گاز یا نوار ضدآب بطور کامل بپوشانند.

- پوشش زخم یا بریدگی یا خراش باید بسته به شدت زخم یا بریدگی درصورت لزوم و کثیف، مرطوب، شل یا خراب شد تعویض شود.

- در مواقعی که بریدگی پوست با دستکش یا نوارچسب و پانسمان قابل پوشش نیست بهتراست به واحد کنترل عفونت اطلاع داده شود و فرد دیگری برای مراقبت مستقیم بیمار درنظر گرفته شود.

- برای حفاظت از آسیب دیدگی پوست باید محلول ضدعفونی دست یا مایع صابون مورد استفاده برای بهداشت دستها  دارای pH پوستی بین 5/5 تا 7 باشد

- برای جلوگیری از چروکیدگی دستها توصیه می شود بعد از خشک شدن دستها از لوسیون ها یا کرم های غیرروغنی استفاده گردد.

 

- کارکنان بیمارستان شاغل در اتاق های عمل و واحد استریلیزاسیون مرکزی بخشهای بستری و مراقبت ویژه (ICU –CCU) و آزمایشگاه  نبایستی از آرایش ناخن مانند کاشت ناخن مصنوعی، استفاده از بلندکننده های ناخن، یا هرگونه رنگ آمیزی و لاک، شفاف کننده ناخن و غیره استفاده کنند.

- طول ناخن طبیعی نباید بلندتر از 2.5 سانتیمتر باشد.

- کلیه زیور آلات دست و ناحیه مچ باید درهنگام مراقبت مستقیم از بیمار خارج شوند. انگشترهای دارای نگین درشت و چندطبقه نباید در هنگام مراقبت وتماس مستقیم با بیمار پوشیده شوند.  زیور آلات مچی مانند دستبند و ساعت و النگو باید طوری باشند که براحتی از دست خارج شوند.

نکته: اینگونه زیور آلات  نباید درهنگام انجام پروسیجرهای آستیک و تهاجمی پوشیده شوند.

مچ بند هایی که قابل تمیز کردن نیستند ویا نمیتوان آنها را قبل از انجام مراقبت یا بهداشت دست خارج کرد و همچنین مچ بندهای پارچه ای، چوبی یا چرمی نباید در محل کار درواحدهای درمانی پوشیده شوند.

 

کلیه بیماران باید از امکانات لازم برای رعایت بهداشت دست برخوردار باشند. تمامی بیماران باید تشویق شوند در این موقعیتها بهداشت دست را رعایت کنند:

- قبل از غذاخوردن

- پس استفاده از سرویس بهداشتی  

- استفاده از لگن تخت یا لوله ادرار

- پس ازسیگارکشیدن

- زمانیکه دستها بطور قابل رویت آلوده می شوند

- پس از عطسه و سرفه کردن در کف دست

نکته: روش صحیح شستشو و ضدعفونی دستها بروش طبی و جراحی به تفضیل در متن خط مشی و دستورالعمل آمده است.