به گزارش روابط عمومی بیمارستان فارابی دانشگاه علوم پزشکی تهران، اچ آی وی (HIV) یک بیماری عفونی است که اغلب مردم آن را با نام ایدز می شناسند. در حالی که ایدز مرحله نهایی از این بیماری است که اگر فرد به موقع و صحیح تحت مراقبت قرار بگیرد ممکن است تا آخر عمر، مرحله ایدز برای فرد اتفاق نیفتد . از آنجا که اچ آی وی یک بیماری عفونی خطرناک است، واحد کنترل عفونت بیمارستان فارابی در مطلب زیر تلاش کرده تا با معرفی این ویروس و سیستم ایمنی بدن، راه های پیشگیری و کنترل این بیماری را نیز بیان کند.

آشنایی با سیستم ایمنی بدن

یکی از اصلی ترین اجزای سیستم ایمنی بدن،گلبول های سفید هستندکه در خون و ترشحات بدن وجود دارند. گلبول های سفید مانند سربازان یک ارتش وظیفه اصلی محافظت بدن، در برابر عوامل بیگانه بیماری زا بر عهده دارند. گلبول های سفید مانع ورود عوامل بیماری زا به بدن می شوند و یا عوامل بیگانه را از بین می برند و یا آنها را زندانی می کنند.

آشنایی با مکانیسم های بیماری های عفونی

بیماری های عفونی بیماری هایی هستند که به علت ورود یک عامل بیماری زا به بدن ایجاد می شوند. هر عامل بیماری زا پس از ورود به بدن موجب آزردگی قسمتی از بدن می شود. سیستم ایمنی نیز علیه این دشمن شروع به فعالیت می کند این جنگی که بین عوامل بیماری زا و سربازهای دفاعی بدن اتفاق می افتد علائمی را ایجاد می کند که به کمک آن علائم می توانیم بیماری را تشخیص داده و نسبت به درمان اقدام کنیم.

عامل عفونت اچ آی وی (HIV)

عامل عفونت اچ آی وی، ویروس اچ آی وی است که تنها درون گلبول های سفید خون قادر به ادامه حیات می باشد. از آنجا که گلبول های سفید خارج از بدن مدت کوتاهی زنده می مانند، پس ویروس اچ ای وی هم در خارج از بدن در مدت کوتاهی از بین می روند. حرارت، الکل و مواد ضدعفونی کننده مانند وایتکس به راحتی می توانند باعث از بین رفتن ویروس اچ ای وی شوند.

اچ آی وی چگونه وارد بدن می شود؟

ویروس اچ آی وی چون تنها داخل گلبول سفید زنده می ماند و گلبول سفید هم فقط در خون و ترشحات جنسی وجود دارد، پس ویروس فقط از راهی منتقل می شود که خون و ترشحات حاوی ویروس به خون یا مخاط بدن فرد دیگری وارد شود. بنابراین ویروس اچ آی وی از سه راه اصلی زیر می تواند وارد بدن انسان شود.

• تماس با خون و فرآورده های خونی آلوده
• تماس جنسی بدون استفاده از کاندوم
• از مادر مبتلا به کودک در دوران حاملگی ، زایمان و شیردهی

راه هایی که ویروس اچ آی وی از طریق آنها منتقل نمی شود

ویروس اچ آی وی تنها از طریقی منتقل می شودکه گلبول های سفید منتقل شوند. پس همان طوری که میکروب و بیماری اسهال از طریق تنفس منتقل نمی شود، ویروس اچ آی وی هم از طریق تماس های عادی منتقل نمی شود. در واقع این ویروس از طریق رفتارها و روش های زیر منتقل نمی شود.

• معاشرت و روابط عادی اجتماعی
• غذاخوردن ، آشامیدن و یا استفاده از وسایل و ظروف غذاخوری
• از راه هوا (عطسه و سرفه) ، اشک و بزاق
• استفاده از سرویس بهداشتی مشترک و آب استخر
• توسط حیوانات ، حشرات و یا نیش آنها

علائم و بیماری زایی عفونت اچ آی وی

ویروس بعد از ورود به بدن، در گلبول سفید جایگزین و با استفاده از امکانات گلبول سفید رشد و تکثیر می یابد. به عبارت دیگر این ویروس وارد سلولی می شود که خود وظیفه از بین بردن آن را به عنوان یک موجود بیگانه برعهده دارد. درست مانند دشمنی که در ارتش یک کشور نفوذ کرده و مانع اقدام سربازهای آن کشور در مقابل بیگانگان می شود. به این ترتیب نه ویروس آسیبی به بدن می زند و نه بدن عکس العملی نشان می دهد پس بیماری هیچ علامتی ندارد.

تفاوت ایدز و عفونت اچ آی وی

زمان ورود ویروس اچ آی وی به بدن تا ایجاد نقص سیستم ایمنی و بروز علائم سایر بیماریهای عفونی به دو مرحله اصلی زیر تقسیم می شود:

• دوره عفونت اچ آی وی: زمان ورود ویروس اچ آی وی به بدن ویروس در گلبول سفید جایگزین می شود و با استفاده از امکانات گلبول سفید رشد و تکثیر می یابد. به این ترتیب تا زمانی که گلبول سفید توان کافی داشته باشد، ضمن آنکه به وظایف خود در بدن عمل می کند امکانات لازم برای زنده ماندن و تکثیر ویروس اچ آی وی را در اختیار ویروس می دهد. در این شرایط هیچ علامتی وجود ندارد. 
• مرحله ایدز: با افزایش ویروس ها، گلبول های سفید مجبور می شوند همه توان خود را صرف تغذیه ویروس کرده و دیگر برای انجام وظایف خود رمقی ندارند. همانطور که اشاره شد وظیفه گلبول های سفید مقابله با میکروب هاست. وقتی گلبول های سفید رمقی ندارند، اگر میکروب دیگری وارد بدن شود، بدن قادر به هیچ عکس العملی نیست و آن میکروب می تواند انسان را از پا درآورد. در این مرحله بیماری های عفونی و سرطان های غیر عادی در بدن فرد فرصت رشد و بیماری زایی پیدا می کنند .در اصل وقتی کارایی گلبول های سفید کاهش می یابد، به این مرحله اصطلاحا ایدز گفته می شود.

از زمانی که ویروس اچ آی وی وارد بدن می شود تا زمانی که فرد وارد مرحله ایدز علامت دار می شود، مدت طولانی نیاز است ولی در صورتی که فرد تحت مراقبت و درمان قرار گیرد، این زمان می تواند تا آخر عمر فرد ادامه یابد. این مدت به دو عامل بستگی دارد.

• قدرت سیستم ایمنی: هرچه توان و قدرت سیستم ایمنی بیشتر باشد این مرحله طولانی تر می شود و هر عاملی که سیستم ایمنی را ضعیف  کند می تواند این دوره راکوتاه تر کند.
• تعداد ویروس  وارد شده: هر چه تعداد ویروس وارد شده بیشتر باشد یا بطور مستمر وارد شود مسلما زودتر می تواند قوای سیستم ایمنی را کاهش دهد. 

روش های تشخیص ابتلا به اچ آی وی

فرد در دوران ابتلا به اچ آی وی هیچ علامتی ندارد. همین موضوع تشخیص اچ آی وی را با مشکل مواجه ساخته وعده زیادی که مبتلا هستند از وضعیت ابتلای خود مطلع نیستند.

مدتی بعد از ورود ویروس به بدن، گلبول های سفید به نشانه حضور ویروس ماده ای را در خون ترشح می کنند (آنتی بادی) که آن ماده هم هیچ علامتی ندارد، ولی با آزمایش قابل تشخیص است. این مدت بین دو هفته و گاه تا سه ماه طول می کشد که در این مدت با وجود اینکه ویروس در بدن فرد وجود دارد، حتی اگر فرد آزمایش اچ آی وی هم بدهد، جواب منفی خواهد بود. به این مرحله دوره پنجره می گویند. بنابراین فرد در این مرحله علامتی ندارد و آزمایش او نیز منفی می شود. از زمان ورود ویروس اچ آی وی به بدن انسان، سه مرحله از نظر تشخیص عفونت اچ آی وی وجود دارد:

• دوره پنجره: فرد علائم ظاهری ندارد و نتیجه آزمایش او منفی است.
• مرحله عفونت اچ آی وی: فرد علائم ظاهری ندارد ولی نتیجه آزمایش او مثبت است.
• مرحله ایدز: فرد هم دارای علائم ظاهری است و هم نتیجه آزمایش او مثبت است.

هیچ گاه وجود یک آزمایش منفی دلیل قطعی برای عدم ابتلا فرد نیست. با فاصله های زمانی مشخص بایستی مجددا فرد مورد مشاوره و آزمایش قرار گیرد. توجه به این تکته ضروری است که تنها راه تشخیص اچ آی وی، آزمایش خون است که در مراکز مشاوره بیماری های رفتاری بصورت رایگان و محرمانه انجام می شود.

درمان عفونت اچ آی وی

تاکنون داروی موثری که بتواند ویروس را کامل از بین ببرد شناخته نشده است اما دارو های مناسبی وجود دارند که می توانند تعداد ویروس را به شدت در خون کاهش داده و مانع پدید آمدن علائم مرحله ایدز شوند. مراقبت مستمر افراد مبتلا به اچ آی وی و درمان به موقع عفونت ها و بیماری های دیگر می تواند در به تعویق انداختن مرحله ایدز بسیار موثر باشد. با مراقبت و دریافت دارو بیماران اچ آی وی می توانند سالیان متمادی زندگی سالم و بدون مشکل داشته باشند.

پیشگیری از ابتلا به اچ آی وی

مانند همه بیماری های عفونی یکی از روش های پیشگیری مانع شدن ورود ویروس به بدن فرد است. استفاده از سرنگ های یک بار مصرف و استفاده از کاندوم در روابط جنسی می تواند یکی از راه های اصلی پیشگیری از انتقال بیماری باشد. اما یکی دیگر از روش های مهم پیشگیری از اچ آی وی، درمان افراد مبتلا است. دارو با کاهش ویروس در خون و ترشحات منجر می شود که حتی در صورت تماس با ترشحات این افراد ویروسی برای انتقال وجود نداشته باشد. باید بدانیم که اچ آی وی یک بیماری عفونی است و مخصوص طبقه، قشر یا گروه خاصی نیست.

با توجه به اینکه همه انسان ها دارای خون و گلبول سفید هستند پس همه می توانند در معرض خطر آلودگی انتقال عفونت اچ آی وی قرار بگیرند. بنابراین هرکسی که در طول عمرش یکبار تماس جنسی بدون استفاده از کاندوم و یا تماس با سرنگ و وسایل تیز و برنده آلوده به خون داشته باشد ممکن است در معرض ابتلا به اچ آی وی قرار بگیرد. بدیهی است هرکسی که بیشتر با خون و ترشحات جنسی سروکار داشته باشد بیشتر احتمال دارد با ویروس در تماس بوده و به بیماری اچ ای وی مبتلا شود.

آدرس مراکز مشاوره بیماری های رفتاری دانشگاه علوم پزشکی تهران  

مرکز مشاوره بیماری های رفتاری امام خمینی (ره): انتهای بلوار کشاورز، بیمارستان امام خمینی، جنب بخش عفونی، ساختمان شماره 6 - شماره تماس:  66911296-021

مرکز مشاوره بیماری های رفتاری زمزم: خیابان قلعه مرغی، خیابن زمزم، کوچه باغ، مرکز شهید احمدی - شماره تماس: 55841222-021

مرکز جامعه سلامت شهری موسی آباد: اسلامشهر، خیابان علی ابن علی طالب، خیابان رشادت 2 - شماره تماس: 56368855-021

مرکز مشاوره بیماری های رفتاری شهر ری: خیابان شهید رجایی، خیابان سیزده آبان، خیابان رشیدی، بعد از ورزشگاه - شماره تماس: 55008222 -021