بیمارستان فارابی

Epithelial Downgrowth و Fibrous Ingrowth از نادرترین اما ویرانگرترین عوارض پس از جراحی‌های داخل چشمی یا تروماهای نافذ هستند. تشخیص و مداخله زودهنگام برای حفظ ساختار چشم و بینایی حیاتی است. درک پاتوفیزیولوژی و تفاوت‌های بالینی این دو عارضه، برای هر رزیدنت چشم‌پزشکی ضروری است. به همین دلیل دکتر سید علی طباطبائی، استاد گروه بیماری های چشم دانشگاه علوم پزشکی تهران و بیمارستان فارابی و دکتر امیرصدرا زنگوئی، رزیدنت چشم پزشکی این بیمارستان به بیان این موضوع پرداختند.

Epithelial Downgrowth

Epithelial Downgrowth به معنای رشد و تکثیر سلول‌های اپیتلیوم سطحی (قرنیه یا ملتحمه) به داخل ساختارهای داخلی چشم، به ویژه اتاق قدامی (Anterior Chamber) است. این عارضه در گذشته پس از جراحی‌های آب مروارید بسیار شایع‌تر بود، اما به دلیل بهبود تکنیک‌های جراحی و بستن زخم، امروزه نادر شده است. با این حال، باید همواره پس از جراحی‌هایی مانند ترابکولکتومی (Trabeculectomy)، کراتوپلاستی نافذ (PK) و تروماهای نافذ در نظر گرفته شود.

ویژگی‌های کلیدی و پاتوفیزیولوژی

• منبع سلول‌ها: اپیتلیوم استراتیفیه اسکوا موس (Stratified Squamous Epithelium) غیرکراتینیزه قرنیه یا ملتحمه.
• مکانیسم: این سلول‌ها از طریق یک زخم جراحی یا ترومای ناقص یا ناکارآمد وارد فضای داخلی چشم شده و شروع به رشد می‌کنند.

اشکال رشد

• لایه یا ورقه (Sheet-like Growth): شایع‌ترین و بدترین نوع، که به صورت یک غشای خاکستری
•  یا شفاف-خاکستری روی سطح آندوتلیوم قرنیه (Retrocorneal Membrane)، عنبیه، جسم مژگانی و مشبکه ترابکولار گسترش می‌یابد.
• کیست (Cysts): توده‌های محدود و اغلب لنگر انداخته که از اپیتلیوم تشکیل شده‌اند (Epithelial Cyst).
• مروارید (Pearls): تجمع کوچک سلول‌های اپیتلیال که نادر است.

تشخیص بالینی (در فرم ورقه)

• وجود یک غشای نیمه‌شفاف یا خاکستری روی سطح پشتی قرنیه که از ناحیه زخم قبلی منشأ گرفته است.
• نکته افتراقی کلیدی: در ناحیه رشد اپیتلیال روی آندوتلیوم، معمولاً با مالش ملایم لامپ اسلیت (Slit-Lamp Beam) یا با استفاده از آرگون لیزر در یک ناحیه کوچک، مرز رشد غشا مشخص می‌شود؛ سلول‌های اپیتلیال نسبت به سلول‌های آندوتلیال به راحتی تخریب می‌شوند.
• گلوکوم ثانویه: تهاجم به مشبکه ترابکولار منجر به گلوکوم زاویه بسته ثانویه یا گلوکوم مقاوم می‌شود.

Fibrous Ingrowth

تهاجم فیبروز (که گاهی اوقات با نام Fibrous Downgrowth نیز شناخته می‌شود) یک وضعیت مشابه اما اغلب کمی کمتر تهاجمی است. در این حالت، سلول‌های فیبروبلاست و بافت همبند فیبرواسکولار وارد فضای داخل چشمی می‌شوند.

ویژگی‌های کلیدی و پاتوفیزیولوژی

• منبع سلول‌ها: فیبروبلاست‌ها که از بافت‌های استرومای قرنیه یا اسکلرا وارد می‌شوند.
• ظاهر بالینی: غشای فیبروزی معمولاً ضخیم‌تر، مات‌تر و رنگ آن سفید یا مایل به خاکستری است و با عروق خونی همراه می‌باشد.
• تأثیر بر ساختار: این تهاجم نیز می‌تواند به عنبیه، زاویه اتاق قدامی و جسم مژگانی گسترش یابد و باعث ایجاد سینه کی‌های محیطی قدامی (Peripheral Anterior Synechiae) و در نهایت گلوکوم زاویه بسته ثانویه شود.
• پیامدها: تهاجم فیبروز معمولاً در مقایسه با تجاوز اپیتلیال، روند کندتری دارد اما همچنان خطر از دست رفتن بینایی را به همراه دارد.

پیشگیری، بهترین درمان است. جراحی‌های داخل چشمی باید با بستن کامل و محکم زخم‌ها (Wound Closure) و استفاده دقیق از درزها (Sutures) انجام شوند تا مسیر نفوذ سلول‌های سطحی به داخل چشم مسدود گردد. اگر به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در زمینه Epithelial Downgrowth & Fibrous Ingrowth هستید می توانید با کلیک روی مطالعه بیشتر، فیلمی که با این موضوع تهیه شده را مشاهده کنید.